Centenari de la mòrt de Frederic MISTRAL e lo Felibrige en Rouergue.
Milhau lo 19 de març de 2014
Severac lo Castèl, lo dissabte 5 d’abrial 2014
Fa doncas cent ans, aquesta annada, que se moriguèt lo 25 de març de 1914, nòstre Mèstre Provençau : Frederic Mistral, lo renovelaire e l’empusaire de ’’nostro rebello lengo d’o’’, que fuguèt lo fondador del Felibrige (en 1854, ambe sos estatuts de 1862), lo grand poëta de Mirèio (1859), de Calendau (1867), del Poëmo dóu Ròse (1897), per ne citar qualquas unas de sas òbras poëticas remarcablas, coma n’es del grand diccionari de la Lenga d’Òc : Lou Tresor dóu Felibrige (1880/1886), que n’es totjorn una òbra monumentala e de referéncia, per totes los occitans que vòlon reconquistar e promòure la Lenga Nòstra ’’dis Aups i Pirenèus’’…
N’es lo 17 novembre 1904 que li fuguèt decernit lo Grand Prèmi Nobèl de Literatura, per son poëma epic de : Mirèio, mès sonque en partatge ambe l’espanhòl José Echegaray, amb una soma d’argent de 97 479 francs aur, per cadun. N’es amb aquel argent que poguèt establir lo primièr musèu d’Arts e de Tradicions Provençalas, en Arles : Lou Muséon Arlaten. Demièg los autres prètzes acordats, agèt lo prèmi de Jean Reynaud de l’Académia ’’des Belles Lettres’’, ambe 5 000 francs de recompensa, acordats en 1890, per la publicacion de son Tresor dóu Felibrige…
Mistral nasquèt, doncas, al Mas del Jutge, dins una granda proprietat provençala de la plana del Ròse e de la communa de Mailhana (Boca-dau-Ròse), lo 8 de setembre de 1830. Après dels estudis segondàris, ont passèt son bac a Nimes e sa licéncia a z’Ais de Provença, per tal que n’èra destinat a faire lo mestièr d’avocat. Mès abans tot poëta e suls conselhs e l’ajuda de Roumanille, s’alancèt per d’èstre lo remosaire e lo renovelaire de la Lenga Provençala. Vertat que los revenguts de son Mas del Jutge, li podiáun permetre de viure, coma un rendièr…
L’Associacion ’’Lo Felibrige’’ fuguèt, de mai creada per Mistral, en 1854, per l’aparament e l’ensenhament de La Lenga d’Òc, dins totas sas varietats localas. Ne serà, qu’en 1862, qu’aurà dels estatuts legals, coma una vertadièira académia literària. E, en 1876, ambe la represa dels estatuts, farà que lo Felibrige s’espandirà en tot lo Païs d’Òc (dis Aups i Pirenèus).
Mès caldrà esperar la Santa Estèla de Montmajour (Arles) en 1889 per que Leopold CONSTANS (1845/1916), professor d’Universitat de Lenga Romana a z’Ais-Marselha, mès originari de Milhau, fuguèsse elegit Majoral del Felibrige a ’’la Cigala d’Aquitània’’, la que justament pòrte desempuèi 1980 e que n’en soi lo uèchenc titulari…
En tant qu’aparaire e ensenhaire de la lenga, Léopold Constans s’entrevèt per que lo Roërgue faga partida del Felibrige e doncas creèt en 1905 ’’L’Escolo Felibrenco : Glaudi Peyrot’’, en l’onor del prior de Pradinàs, prèire, poèta francés e en lenga d’òc (1709/1795), autor de Lo Primo Rouergasso (1774), Los Geourgicos Potouèsos o de Los Quatre Sosous (1781). Puèi per l’an 1906, faguèt paréisser lo primièr Armanac Rouergas, que tendrà fins qu’a sa mòrt en 1916. Lo darrièr numerò ne serà lo : 9ème /10ème per 1915=1916. Farà reeditar, en 1909, las òbras complètas de Glaudy Peyrot, per l’estampariá Artières & J. Maury de Millhau.
Caldrà esperar 1921, ambe la creacion de l’Associacion felibrenca e occitana, del Grelh Roërgat, pels felibres Enric Mouly, Eugèni Seguret, Calelhon (Juliana Fraysse) e Josèp Vaylet, per que se tòrne far paréisser L’Armanac Roergàs en 1922, remplaçat aduèi, per la revista trimestriala : Canta Grelh, que n’arriba a son numerò 100…
Puèi, seguirà la tièira dels Majorals que son nascuts o qu’aun viscut en Roèrgue :
-En 1902, en segond, n’es l’abat Justin Bessou, curat de Sant-Sauvador (cigalo de la Jano o de Mussidan) (1845/1918), nascut la quita annada, que Leopold Constans, que fuguèt elegit majoral, à la Santa Estèla de Bezièrs.
-En 1935 Auguste Benazet, perruquièr a Vila-Franca de Roërgue (cigalo de la Sustancioun) (1867/1953), elegit a la Santa Estèla de Clarmont d’Eraut.
-En 1940 : Joan Ladoux de Mur de Barrés/La Crotz-Barrés, professor a Bezièrs (cigalo de l’Ort o de Lansargue) (1870/1951), elegit a la Santa Estèla de Montpelhièr.
-En 1941 : l’abat Albert Lafeuille, curat de Clara-Val (cigalo de Cleira o de l’Orb) (1877/1954), elegit a la Santa Estèla d’Avinhon.
-En 1949 : Enric Mouly a Complibat, (cigalo dóu Gers o de Gascougno) (1896/1981), elegit a la Santa Estèla de Marselha.
-En 1955 : Josèp Vaylet a Espaliu, (cigalo de Cleira o de l’Orb) (1894/1982), elegit a la Santa Estèla de Sant Tropés.
-En 1971 : Jòrdi Girard a Milhau (cigalo de l’Ort o de Lansargues) (1919/2009), elegit a la Santa Estèla de Banhèras de Bigòrra.
-En 1974 : Pèire Gombert a Druèla/Rodés, (cigalo de la Tourre Magno) (1946/2002), elegit a la Santa Estèla de Rodés.
-En 1980 : Zephirin Bosc, dich Zefir d’Entraigas/Espairac (cigalo d’Aquitani) (1927), elegit a la Santa Estèla de Canas.
-En 1994 : Patric Revellat de Peiralèu (cigalo de Gardoun) (1955), elegit a la Santa Estèla de Rodés, (demissionari en 2008).
-En 2004: Marc Lagaly de Sant Cosme d’Òlt/Caurs, (cigalo dóu Gers o de Gascougno) (1973), elegit a la Santa Estèla d’Avinhon, que n’es actualament professor de Lenga d’ÒC à Caurs en Carcin.
Atal n’es lo Felibrige en Roërgue, mès n’es pas la sola Associacion d’Aparament de l’occitan ambe lo Grelh Roërgàs, qu’edita, totjorn, fòrces libres e recuèlhs e publica sa revista trimestriala ; i a tanben lo C.C.O.R., l’I.E.O., Las Calandretas e Las Escòlas mixtas que faun apréner la lenga als drollets, als collegians, per faire conéisser e promòure l’Occitan, coma n’es estat los collectatges faches dins cadas Cantons de l’Avairon per l’Institut Occitan de, la Mission de la Cultura, sans oblidar los gropes tradicionals, tals L’Escloupeto, La Gantièirela, La Pastourelle e tantas d’autras associacions, que perseguisson l’òbra de manten de la lenga, de nòstras costumas, danças e teatre d’òc, per la reconquista de « Nòstra tant bèla Lenga d’Òc », qu’alancèt Frederic Mistral, al sègle dètz e nòu…
Zefir Bòsc, Majoral del Felibrige
Vice-Président de l’Association « Les Amis de Joseph Vaylet »
*