Fons felibrenc e occitan Vaylet a Espaliu
« Les Amis de Joseph Vaylet-Occitans en Roergue-Naut », nòstra associacion, foguèt fondada qualques meses abans sa despartida per Josèp Vaylet, Felibre Majoral (1894-1982), poèta : « Aparaire de la Tèrra roergassa e de sa lenga », segon l’inscripcion gravada sus son estatua a la dintrada del Fièiral a Espaliu, sul Camin de Sant Jaumes, davant lo Palais Vièlh que foguèt lo segond Musèu Vaylet, après lo sieu ostal e abans la Glèisa St Joan (Carrièira Drecha), ara.
Nòstre » Barde e Arremosaire de la Valòia d’Òlt e de las Calms d’Aubrac » (Canta-Grelh n°3 1994), a vodada sa vida tota a collectar d’objèctes de la vida vidanta dels sègles XIX e XX.
Aqueles testimònis de « l’Art de Viure » de Roergue, an mantengudas en el, passion e curiositat, totjorn a velhar:
« Del jorn que soi nascut ai cridat dins ma lenga
Dins nòstra parladura ai plorat e cantat;
Per ela ai semenat e per ela ai plantat
En riguent del malan de quante vent que venga ! » (Josèp Vaylet)
Ara, nòstre sicut, es de far conéisser lo patrimòni excepcional que nos a daissat per assegurar la transmission de la cultura e de la lenga occitanas, qu’èra sa preoccupacion permanenta.
Es aital que los sòcis de nòstra associacion, reviscolada en 2013 per A.Bibal e Z.Bòsc, se son atalats a contunhar l’exploracion, la valorizacion e la mesa a disposicion del public, dels archius, nòtas e Bibliotèca del Fons Vaylet que recampan l’òbra de cercaire en etnografia, de poèta e escrivan occitan de nòstre « remosaire felibrenc » (Zefir Bòsc).
Nòstra dralha ten dins sa devisa : « Les collections ne sont utiles que si elles sont publiques ». Devisa marcada sul catalòg de l’exposicion qu’avèm facha l’estiu de 2019, en partenariat amb lo Conselh Departemental d’Avairon e sos servicis dels Musèus Departementals.
Dins las colleccions del Fons Vaylet, s’i trapan revistas, almanacs en lenga d’Òc dins totas sas varietats, 
obratges e monografias en francés o en lenga nòstra a prepaus de la civilisacion occitana de Roergue al Sud de França tot : etnografia, literatura, lingüistica romana, istòria, sciéncias, botanica, agricultura, agronomia, medecina, fisica, geologia, ocultisme, mestièrs, artesanat, gastronomia, musica, folclòre…
Aquò’s aquela particularitat occitana del Fons Vaylet que fa que nos es estat demandat de contunhar lo trabalh començat per nòstres davancièrs R. e H. Couderc, Y.Albinet : triar, classar, valorizar e dubrir aquel patrimòni felibrenc als cercaires, estudiants e curioses de nòstra lenga e de nòstra Istòria, amb, per aquò far, lo sosten e los conselhs del CIRDOC (Centre Internacional de Recèrcas e Documentacion Occitanas).
A’n’aquel trabalh dins lo Fons Vaylet, s’ajustan pels Occitans dels « Amics de J.Vaylet » las activitats d’un Talhièr Cants, tot còp de visitas en Òc, de velhadas, de conferencias… Coma aquò, nos pensam que participam a la socializacion de la lenga d’Òc…
Ensajam, tanben, de respondre a las demandas de documentacion d’estudiants, cercaires, escrivans, organizators de manifèstacions, de musicians…
Nos sèm equipats per numerizar çò que trobam dins lo Fons. Aital, començam sa mesa a disposicion del public en esperant d’aver una vertadièira sala de trabalh e de consultacion dins una futura Bibliotèca de Conservacion integrada dins lo « Pôle Culturel » en projècte.
En esperant, trabalham, tanben, a l’edicion d’inedits sus « papièr » o edicion numerica. Per aquò far, avèm entrepres de bastir un siti internet per comunicar amb totes los que s’interessan a nòstra istòria e a la lenga nòstra. E, per aquesta passa d’embarrament es una crana ajuda!
« As amassat tot çò que cal,
Per ton musèu, qu’èra ta vida,
Li as daissat bèla culhida;
Facha d’usanças del fogal
E d’escriches sens finida… »
Zefir Bòsc « Al Vaylet Grand del Roergue Nòstre »
(In Memoriam lo 24 de decembre de 1982)